Από τα μαθήματα δι’ αλληλογραφίας και τη διά ζώσης στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση: προκλήσεις και περιορισμοί

Της Ζωής Γαβριηλίδου, καθηγήτριας Γλωσσολογίας, Αντιπρύτανης Ακαδημαϊκων Υποθέσεων και Φοιτητικής Μέριμνας Δ.Π.Θ.

 

Της Ζωής Γαβριηλίδου, καθηγήτριας Γλωσσολογίας, Αντιπρύτανης Ακαδημαϊκων Υποθέσεων και Φοιτητικής Μέριμνας Δ.Π.Θ.

Οι νέες ‘έκτακτες΄ συνθήκες που δημιουργήθηκαν με τον περιορισμό κατ’ οίκον και την αναστολή της διδασκαλίας μετά την εξάπλωση του Covid-19 οδήγησαν όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης να υιοθετήσουν την εξ αποστάσεως διδασκαλία, προκειμένου να συνεχιστεί ανεμπόδιστα το εκπαιδευτικό έργο και να ολοκληρωθούν τα εξάμηνα σπουδών. Τα ΑΕΙ της χώρας μας προσαρμόστηκαν αμέσως και με αποτελεσματικότητα στη νέα απαίτηση. Η ταχύτητα αντίδρασης των πανεπιστημίων και η απρόσκοπτη μετάβαση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση μέσα σε λίγες μέρες αποτελεί ισχυρό επιχείρημα για την άποψη ότι τα πανεπιστήμια:

α) ήταν ώριμα από καιρό να επεκτείνουν την εξ αποστάσεως εκπαίδευση πέρα από το μεταπτυχιακό επίπεδο σπουδών (στο οποίο υπήρχε ήδη η δυνατότητα για εξ αποστάσεως εκπαίδευση) και στο προπτυχιακό επίπεδο και

β) διέθεταν τους απαιτούμενους πόρους (λογισμικά, πλατφόρμες, κτλ.) και τεχνογνωσία για να το πράξουν.

Προς επίρρωσιν των παραπάνω, σε δελτίο τύπου που εξέδωσε το Σάββατο 4 Απριλίου το Δ.Π.Θ. αναφέρεται ότι «σε σύνολο 901 προπτυχιακών μαθημάτων, 747 διδάσκονται πλήρως με τη μέθοδο της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης ενώ 125 διδάσκονται μερικώς, καθώς καλύπτουν εργαστηριακά γνωστικά αντικείμενα ενώ 29 μαθήματα (κλινική και πρακτική άσκηση) δεν δύναται να προσφέρονται λόγω της σχετικής Π.Ν.Π. Εβδομαδιαία πραγματοποιούνται 120.000 διδακτικές ώρες καλύπτοντας τις απαιτήσεις του νόμου για τα προσωπικά δεδομένα των 37.000 χρηστών των υπηρεσιών του Πανεπιστημίου μας.»

Αυτή η απότομη μετάβαση εν μέσω κρίσης αποτέλεσε μεγάλη πρόκληση που μας βοήθησε να εμπεδώσουμε στην πράξη τις δυνατότητες αυτού του μοντέλου διδασκαλίας και ταυτόχρονα να συνειδητοποιήσουμε τα όριά του. Παράλληλα έδωσε τεκμηριωμένες απαντήσεις σε τεχνοφοβικές φωνές που μέχρι πρότινος θεωρούσαν κάτι τέτοιο φουτουριστικό και επικίνδυνο και απέδειξε πως και εφικτό είναι και αποτελεσματικό.

Η ευελιξία ως προς την πρόσβαση στο μάθημα αναδείχτηκε το βασικότερο πλεονέκτημα του μοντέλου της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης κυρίως γιατί φάνηκε να παρέχει ίσες ευκαιρίες παρακολούθησης σε όλους, ακόμη και σε εκείνους που λόγω οικονομικών δυσχερειών αδυνατούσαν να παρακολουθούν τα διά ζώσης μαθήματα, ιδιαίτερα σε περιφερειακά πανεπιστήμια όπως το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και εδώ και καιρό μας ζητούσαν να τους δώσουμε αυτή την ευκαιρία. Οι περισσότεροι συνάδελφοι παρατήρησαν με έκπληξη αύξηση στους αριθμούς των συμμετεχόντων φοιτητών στην ηλεκτρονική τάξη σε σχέση με εκείνους που παρακολουθούσαν διά ζώσης. Πράγματι γενικότερα η εξ αποστάσεως εκπαίδευση φαίνεται να δημιουργεί προϋποθέσεις για ίσες ευκαιρίες μάθησης σε ομάδες εκπαιδευόμενων από διαφορετικά κοινωνικά, πολιτιστικά και οικονομικά πλαίσια που σε άλλη περίπτωση θα είχαν δυσχερέστερη πρόσβαση λόγω κόστους των σπουδών, απόστασης, ελεύθερου χρόνου κτλ. (ας αναφέρουμε ενδεικτικά περιπτώσεις ατόμων σε απομακρυσμένες περιοχές, εργαζόμενους, μητέρες, ΑμεΑ, κτλ.). Αξίζει να σημειωθεί εδώ πως αντίστοιχα ο μακρινός πρόγονος της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, η εκπαίδευση δι’ αλληλογραφίας που προσφέρονταν από πανεπιστήμια όπως το Πανεπιστήμιο του Σικάγο ήδη από το 1890 ή το Πανεπιστήμιο του Wisconsin (1885) δημιούργησε ευνοϊκές συνθήκες πρόσβασης στη εκπαίδευση και έδωσε τη δυνατότητα κυρίως σε γυναίκες ή εργαζόμενους να αποκτήσουν τίτλους σπουδών και να αυξήσουν τις γνώσεις, τις δεξιότητές, το κοινωνικό status τους και τις ευκαιρίες επαγγελματικής τους αποκατάστασης.

Παράλληλα, η διαμεσολάβηση του νέου μέσου (Η/Υ, τάμπλετ, έξυπνο κινητό) στη μαθησιακή διαδικασία έφερε την εκπαίδευση ένα βήμα πιο κοντά στον κόσμο και τα ενδιαφέροντα των νέων (μαθητών ή φοιτητών) και μοιάζει να τους κινητοποίησε περισσότερο.

Καθώς η εξ αποστάσεως εκπαίδευση εμπεριέχει δύο βασικές διαστάσεις: την εξ αποστάσεως διδασκαλία και την εξ αποστάσεως μάθηση αξίζουν νομίζω δύο σχόλια: Καταρχήν, σε επίπεδο διδακτικής νέες προκλήσεις αναδείχτηκαν για τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι τώρα οφείλουν να αντισταθμίσουν την έλλειψη αμεσότητας και οπτικής επαφής με το ακροατήριο με νέους ‘τρόπους’ που επιβάλλει το νέο ΄μέσο’, ενώ παράλληλα μια νέα ευθύνη ορθώνεται μπροστά τους: πώς θα συνδράμουν τους φοιτητές τους να οδηγηθούν σε μια πιο αυτόνομη και υπεύθυνη μάθηση μια και η έλλειψη δέσμευσης και ωριμότητας από την πλευρά του φοιτητή μπορεί να ακυρώσει τη μαθησιακή διαδικασία, ειδικά τώρα που ο φοιτητής μπορεί απλά να μην συνδεθεί στο μάθημα ή να μην μελετήσει καν το αναρτημένο υλικό. Υπό αυτή τη λογική, ο εκπαιδευτικός μετασχηματίζεται σε εμψυχωτή και σύμβουλο που δίνει τα κλειδιά στον φοιτητή προκειμένου ο τελευταίος να αποκτήσει αυτονομία στη μάθησή του και να μάθει πώς να μαθαίνει με στρατηγικό τρόπο.

Από την άλλη πλευρά, οι προκλήσεις είναι πολλές και για τους φοιτητές, καθώς τώρα περισσότερο από ποτέ καλούνται να αυτορρυθμίσουν τη μάθησή τους, να επιλέξουν τον τρόπο με τον οποίο θα επεξεργαστούν το αναρτημένο υλικό και τις σημειώσεις του καθηγητή και θα το εμπεδώσουν, τον τρόπο που θα ζητήσουν διευκρινίσεις, αλλά και τον βαθμό στον οποίο θα συμμετέχουν στις ηλεκτρονικές τάξεις και θα διεπιδρούν με τον εκπαιδευτή ή τους συνεκπαιδευόμενους.

Στη σύγχρονη ρητορική για την εξ αποστάσεως εκπαίδευση η υποτιθέμενη μειωμένη και διαμεσολαβημένη (μέσω του υπολογιστή) διεπίδραση μεταξύ εκπαιδευόμενων ή εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων θεωρείται πως ακυρώνει έναν από τους βασικούς σκοπούς του εκπαιδευτικού συστήματος: την κοινωνικοποίηση. Φαίνεται, ωστόσο, να αναδεικνύεται μια άλλου τύπου κοινωνικοποίηση. Πιστεύω, λοιπόν, πως η κοινωνική διάσταση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση δεν είναι ανύπαρκτη, αλλά ενδύεται νέες μορφές που αξίζει να τις καταγράψουμε να τις μελετήσουμε και να τις συγκρίνουμε με εκείνες στη διά ζώσης διδασκαλία. Πρόσφατα με ενδιαφέρον παρακολούθησα στο ηλεκτρονικό μου μάθημα τους φοιτητές μου να συνομιλούν μέσω του chat ενόσω δίδασκα και να αναπτύσσουν συνεργατικές στρατηγικές παρέχοντας πληροφορίες ο ένας στον άλλον που αφορούσαν την ύλη του μαθήματος ή καθήκοντα που τους είχα αναθέσει.

Έχουμε πολλά ακόμη να μάθουμε από τη νέα αυτή εμπειρία σε σχέση με τις δυνατότητες, τις προοπτικές και τους περιορισμούς του νέου αυτού τρόπου διδασκαλίας. Το σίγουρο όμως είναι ότι η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ήρθε για να μείνει και ούτε εμείς οι εκπαιδευτικοί, ούτε οι φοιτητές θα είμαστε πια ίδιοι, όταν θα κληθούμε να επιστρέψουμε στις παραδοσιακές διά ζώσης παραδόσεις. Γιατί όπως λέει ο Ηράκλειτος «Δεν μπορείς να μπεις στο ίδιο ποτάμι για δεύτερη φορά».

Παρατηρητής της θράκης